خودکفایی گندم؛ سوژه‌ای برای سال ۹۵!

به گزارش خبرنگار اقتصادی «خبرگزاری دانشجو»، آب و نان همواره از کالاهای استراتژیک و اساسی در کشور‌ها هستند که کمبود آن‌ها حتی کشور‌ها را وارد مناقشات سیاسی نیز می‌کند. ازقدیم الایام تا امروز اما نان در ایران نشانه‌ای از برکت بود و سال پر روزی سالی بود که مردم نان بیشتری داشتند.

امروز خبری در صدر اخبار رسانه‌ها قرار گرفت. ممنوعیت واردات گندم از سال 95 در نامه‌ای که وزیر جهاد کشاورزی به وزیر صنعت، معدن و تجارت نوشت. حجتی در این نامه به نعمت‌زاده اعلام کرد: در سال ۱۳۹۵ نیازی به واردات گندم نمی‌باشد و از انجام ثبت سفارش جدید از این تاریخ برای گندم خودداری کنید. واحد‌هایی که نیاز به واردات گندم دوروم دارند با مجوز شورای اقتصاد با ارز آزاد وارد نمایند.

در نامه محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی به محمد رضا نعمت‌زاده، وزیر صنعت، معدن و تجارت آمده است:

پیرو مذاکره و با تشکر از همکاری‌های فی‌مابین با توجه به وضعیت تولید گندم در داخل و واردات انجام شده تاکنون خواهشمند است ترتیبی اتخاذ فرمایید:

1. در سال 1395 نیازی به واردات گندم نمی‌باشد و از انجام ثبت سفارش جدید از این تاریخ برای گندم خودداری کنید.

2. واحد‌هایی که نیاز به واردات گندم دوروم دارند می‌توانند به‌ترتیبی که شورای اقتصاد مقرر می‌دارد، از شرکت بازرگانی دولتی ایران خریداری نمایند و چنانچه علاقه‌مند به واردات باشند با ارز آزاد وارد نمایند.

3. کارخانجات آرد به‌شرط صادرات می‌توانند:

الف) معادل آن گندم وارد نمایند (در قالب ورود موقت)

ب) دولت مابه‌التفاوت خرید گندم داخل و خارج آن را با تصویب شورای اقتصاد تقبل نماید.

ضمناً پیرو نامه شماره 020.25119 مورخ 94.8.26 لطفاً ترتیبی اتخاذ فرمایید که کلیه ثبت سفارش کالاهای اساسی (گندم، برنج، شکر خام و روغن خام) با مدت سه ماه انجام شود و حداکثر برای مدت یک ماه قابل تمدید باشد.

پیرو این نامه سازمان توسعه تجارت نیز نامه‌ای به گمرک با این موضوع ارسال کرده است:
«به‌پیوست تصویر نامه شماره 020.32943 مورخ 1394.11.3 وزیر محترم جهاد کشاورزی ارسال می‌گردد. خواهشمند است دستور فرمایید اقدامات لازم جهت رعایت کامل مفاد نامه مذکور با رعایت سایر مقررات انجام و مراتب به گمرکات اجرایی ابلاغ گردد».

بر گندم چه گذشت؟

آبان ماه سال 83 بود که دولت با این استدلال که گندم یک کالای استراتژیک است و نباید از این بابت به واردات متکی شویم، تصمیم گرفت تا روی پای خود بایستد. بر این اساس در این سال جشن خودکفایی گندم برپا شد. ایرانی که با واردات شش میلیون و 800 هزار تن گندم در سال 1377 به عنوان نخستین وارد کننده گندم در جهان مطرح بود، همزمان با برپایی این مراسم از فهرست فائو به عنوان وارد کننده عمده گندم جهان خارج شد. مجری طرح خودکفایی گندم در این سال، محمدرضا اسکندری بود که بعدها به عنوان وزیر جهاد کشاورزی در دولت نهم منصوب شد.

سال 86 برای صادرات گندم هم برنامه ریزی شد؛ به طوری که در پایان شهریور همان سال قراردادی برای صادرات 500 هزار تنی گندم مازاد بر نیاز کشور منعقد و ایران رسما به صادرکننده یکی از مهم ترین محصولات کشاورزی جهان تبدیل شد. اما سال بعد ورق برگشت به طوری که میزان واردات گندم در یازده ماهه سال 87، معادل 4 میلیون و 97 هزار و 100 تن اعلام شد. در همان سال وزیر بازرگانی وقت از توقف صادرات گندم و بر هم خوردن برنامه صادرات پنج برابری نسبت به سال 86 خبر داد.

اوایل سال 88 وزارت بازرگانی اعلام کرد «نیازی به واردات گندم نداریم»، خبری که تنها دوماه بعد به سويه خبری رسانه‌ها تبدیل شد. گمرک ایران میزان واردات گندم به کشور را در دو ماهه اول سال فوق دو برابر مدت مشابه سال قبل از آن اعلام کرد. بر این اساس بنا به اعلام گمرک در 5 ماهه اول سال 88 در مجموع از 16 کشور جهان حدود سه میلیون و 410 هزار تن گندم وارد ایران شد، حال آنکه قرار بود در آن سال تولید گندم کشور تثبیت شود.

سال 89 آغاز شد و مسئولان دوباره از خودكفايي حرف زدند. در ابتداي سال پيش‌بيني شد با توليد 10 تا 12 ميليون تني گندم، خودكفايي كشور در اين بخش محقق و نياز به واردات گندم برطرف شود. بر همين اساس اخباري مبني بر انعقاد قرارداد صدور گندم با چند كشور منتشر شد. بنا به اعلام مسئولان وزارت جهاد كشاورزي در سال 89 و پس از دو سال خشكسالي و سرمازدگي، كشور با توليد 5.14 ميليون تن گندم به خودكفايي رسيد.

اما كمي پس از آن معاون وزير بازرگاني از واردات بيش از 847 هزار تن گندم به ارزش بيش از 187 ميليون دلار در هشت ماهه منتهي به آبان سال 89 خبر داد. اجراي قانون هدفمندي يارانه‌ها از 28 آذر سال 89 پشتوانه‌اي بود براي اينكه وزارت بازرگاني در مورد كاهش نياز كشور به 5.9 ميليون تن گندم اطلاع‌رساني كند و براي چندمين بار از قطعي شدن خودكفايي در گندم طي همان سال خبر دهد.  در سال 90، توام با ادامه اجراي قانون هدفمندي يارانه‌ها آمار و ارقام گمرك از واردات 12 هزار تني گندم به ارزش 3 ميليون دلار به كشور طي سه ماهه نخست سال حكايت دارد و در سال 91 نيز واردات با رشد 3 هزار درصدي نسبت به مدت مشابه سال قبل مواجه شد و رقم واردات به بيش از 6.6  ميليون تن رسيد كه كل اين واردات از طريق ارز مرجع انجام شد.  سال 92 نيز به دليل بي‌احتياطي برخي از استان‌ها در نگهداري گندم در سيلوهاي روباز، بخش اعظمي از گندم خريداري شده فاسد شد و همچنين به دليل ارزان بودن نرخ خريد تضميني، كشاورزان گندم توليدي‌شان را با قيمت بالاتر به دلالان عراقي فروختند و دولت مجبور شد، به منظور جبران كمبود گندم، حدود 5.3 ميليون تن گندم وارد كند.

سال 93 وضعیت وخیم تر شد. بر اساس آمار گمرک در این سال، شش میلیون و 954 هزار تن دانه گندم خوراکی به ارزش دو میلیارد و 289 میلیون دلار به کشور وارد شد و این محصول در صدر کالاهای وارداتی قرار گرفت. این میزان واردات در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته خود، از نظر وزنی 75.28 درصد و از ارزشی 57.3 درصد افزایش را نشان می‌دهد.

خودکفایی گندم با سوء مدیریت از بین رفت

محمدرضا اسکندری، وزیر سابق جهاد کشاورزی و مطرح طرح خودکفایی گندم در سال 93 در پاسخ به این سوال «خبرگزاری دانشجو» که چرا از طرح خودکفایی گندم فاصله گرفتیم؟ گفته بود: متأسفانه در حال حاضر از ظرفیت‌های کشور به درستی استفاده نمی‌شود و حتی می‌توان ادعا کرد تولید رها شده است. مدیریت مزارع چه در گندم و چه سایر محصولات، چند سالی است رها شده و همین امر باعث شده تا کشورمان دوباره به سمت واردات برود.

وی افزود: در طول 36 سال گذشته به طور متوسط 2.2 تا 2.5 میلیون متراژ کشت آبی داریم و متوسط برداشت کشور3.7 تن در هر هکتار است، این در حالی است که کشوری همانند مصر، متوسط برداشتی در حدود 6.8 تن در هر هکتار دارد. چرا؟ مشکل اینجاست که علم به مزرعه نرفته است. کشاورزی، علم است و اگر با علم رفتار شود، می‌توان ظرفیت آن را فعال نمود. در دوره 4 ساله دولت نهم، علم به زمین‌های کشاورزی منتقل شد و توانستیم به نقطه قطع واردات برسیم، اما این روند ادامه پیدا نکرد. در سال 86 ، ایران 700 هزار تن صادرات گندم انجام داد. اگر برنامه‌محور باشیم و بر مبنای برنامه تصویب شده، نظارت را انجام دهیم، این مشکلات پیش نمی‌آید.

اسکندری تصریح کرد: همان‌گونه که مقام معظم رهبری فرمودند هر جا که با روحیه جهادی وارد شدیم، مشکلات کشور حل شده است. ظرفیت علمی در کشور وجود دارد و باید انگیزه را نیز به وجود آورد. بی‌مدیریتی در مزارع گندم وجود داشته و دارد که ما باز هم واردکننده گندم شدیم.

وی ادامه داد: پر کردن شکاف عملکردی در بین محصولات یکی دیگر از فعالیت‌هایی است که باید در بخش کشاورزی انجام شود. ما نمی‌گوییم متوسط مصرف آب در هر هکتار زمین کاشت گندم 8  هزار مترمکعب در یک دوره باشد بلکه با 3300 مترمکعب نیز می‌توان همان تولید را انجام داد.

وزیر جهاد کشاورزی در دولت نهم با اشاره به کسانی که می‌گویند باید مصرف آب کشاورزی را نصف کنیم، گفت: این افراد توجه داشته باشند، لازم است سیستم آبیاری قطره‌ای را ترویج کنیم. آبیاری قطره‌ای در تمامی محصولات همچون گندم، ذرت، چغندر و سایر محصولات کشاورزی جوابگوست.